In mijn , heb ik uitgelegd dat arbeidsveiligheid en process safety twee totaal verschillende begrippen zijn. De gedachte dat focus op arbeidsveiligheid process safety incidenten kan voorkomen is misleidend en kan zelfs catastrofaal blijken te zijn. Appels en peren dus…

It will never happen to me…

Ik ervaar nog regelmatig dat er binnen de procesindustrie (en aanverwante industrie) op het gebied van process safety makkelijk een houding wordt aangenomen van: “dat gebeurt mij nooit”.

Die gelaten houding is wel enigszins te begrijpen aangezien zware process safety incidenten gelukkig ook niet heel vaak gebeuren. De hoogste risico’s die wij als maatschappij accepteren, in dit geval de kans op een dodelijk ongeval, zijn getallen die op zichzelf moeilijk zijn te vatten. Eén dodelijk slachtoffer per 100.000 jaar is een richtlijn die vaak wordt gehanteerd in de risicostudies. Klinkt ook inderdaad als: dit zal in mijn tijd niet gebeuren…

Globaal zijn er in Nederland zo’n 9 miljoen werkenden, die allemaal de kans hebben om 1 keer per 100.000 jaar door een niet natuurlijke oorzaak op het werk om te komen. Dat komt neer op 90 doden per jaar (!) (90 doden per 9.000.000 werkenden per jaar = 1 dode per 100.000 jaar). Dat zijn er dus 90 te veel. En 90 klinkt dan ineens weer heel anders dan 1 keer in de 100.000 jaar. Eerlijkheidshalve moet ik er wel bij zeggen dat het grootste deel van deze ongevallen niet process safety gerelateerd is, maar arbeidsongeval gerelateerd, zoals het vallen van hoogte. En ik moet er ook bij zeggen dat het aantal dodelijke ongevallen in Nederland de laagste zijn in Europa. Maar elke dode is er een teveel en tevens leiden process safety incidenten ook tot schade aan het milieu en aan de installaties zelf (financieel risico). Geen reden om stil te zitten dus.

Kritisch omgaan met risicobeheer

In sommige andere bedrijfstakken zoals luchtverkeersleiding en kerncentrales heerst een andere mindset: daar wordt bezorgdheid over het risicobeheer op een positieve manier gebruikt om gelatenheid aan te vechten. Het ontbreken van incidenten zien zij als een reden tot ongerustheid en ze zijn zich er heel goed van bewust dat ze de complexe systemen die ze gebruiken misschien niet volledig begrijpen en dat die kunnen falen.

Gelatenheid bij bedrijven in de procesindustrie kan worden verklaard door het feit dat de meeste van deze bedrijven daadwerkelijk Process Safety Management (PSM)-programma’s hebben geïmplementeerd waarop zij de risico’s beheren op basis van vooraf gedefinieerde meetpunten: Key Performance Indicators (oftewel KPI’s)

Het is echter het verschil in houding tussen voortdurend kritisch zijn over de gemeten KPI’s en tevreden zijn met de uitkomst van de audits op het PSM.

Het watermeloen effect

Schijnbaar laat process safety zich goed vergelijken met fruit. Naast appels en peren is de watermeloen, die trouwens ook nog eens heel lekker is, een prima metafoor om dit fenomeen aan te duiden: het watermeloen effect (ABB, 2017).

Er zou een gezonde scepsis moeten zijn als PSM-audits alleen maar gezonde prestaties laten zien, d.w.z. dat alle indicatoren op groen staan. Het ietsje dieper graven onder het oppervlak van de ogenschijnlijk goede prestaties, zal snel onthullen dat er wel degelijk zorgpunten zijn, weerspiegeld door het “rode vlees”.

Zwakke signalen

Process safety is en blijft een ingewikkeld fenomeen. Aan een groot incident zijn altijd allerlei kleine gebeurtenissen voorafgegaan, die ook wel zwakke signalen worden genoemd. De kunst is om die zwakke signalen op tijd te detecteren, te herkennen en te erkennen en om daar vervolgens ook actie op te ondernemen.

Het watermeloen effect is geïntroduceerd om organisaties, in het geval van goede PSM-prestaties, uit te dagen zich kritisch op te stellen en voortdurend moeten blijven controleren of de juiste hoeveelheid en het juiste type op risico gebaseerde statistieken wordt beoordeeld.